Huyền bí Vân Kiều - Kỳ 1: Chiếc lá tránh thai


TT - Tôi hỏi các cán bộ dân số miền núi Quảng
Trị: vì sao trai gái Vân Kiều đi sim (đi tìm hiểu chuyện yêu đương và
hẹn hò với người yêu) thoải mái vậy mà không để lại hậu quả sinh con
ngoài ý muốn?

Đó là bí ẩn của người Vân Kiều, họ có một thứ lá tránh thai rất hiệu nghiệm.


Chiếc lá đó có tên anăng mà theo lời của đồng bào là phép lạ
giàng (trời) ban cho người Vân Kiều. Với chiếc lá này, trai gái có thể
tình tự thâu đêm mà không sợ mang thai.
Lá của giàng
Một
đêm giữa rừng sâu Hướng Hóa, huyện miền tây Quảng Trị nằm sát biên giới
Việt - Lào, chúng tôi ngồi bên bếp lửa nhà sàn với già làng Hồ Pay.
Chai rượu men lá cây rừng đã cạn, chủ và khách đã trở nên thân tình, tôi
mới hỏi về chiếc lá bí ẩn kia.
Già Pay nói như đinh đóng cột:
“Đúng là có chiếc lá anăng dùng để tránh thai. Nhờ nó mà trai gái mới
dám đi sim. Nhưng không phải ai cũng biết lá anăng mô”. Chỉ một vài
người già đứng đầu các dòng họ mới biết rõ lá anăng ở đâu. Họ lên núi tự
tay hái lá rồi đem về cho con cháu sử dụng. Chỉ cần lót lá này dưới
lưng hay giắt trong người thì trai gái đi với nhau suốt cả đêm cũng
không lo. Bây giờ thì càng ít người biết đến lá anăng. Họ cũng chỉ nghe
nói, nghe kể mà thôi.
Tôi khẩn khoản nhờ ông cụ sáng mai dẫn
đường đến nơi có chiếc lá kỳ bí ấy. Già Pay lắc đầu dứt khoát: “Chịu
thôi, lâu rồi không đi, bố cũng quên chỗ rồi. Mà đụng đến lá này không
phải chuyện chơi. Đây là lá của giàng, không được cho người ngoài biết”.
Rồi ông nói sang chuyện khác. Càng năn nỉ ông già càng cương quyết. Tôi
thất vọng tính chuyện sớm mai về xuôi, với một nỗi ấm ức và cả sự hoài
nghi về chiếc lá huyền bí kia.
Đem mối hoài nghi tôi tìm đến hỏi
ông Hồ Chư, một nhà nghiên cứu văn hóa người Vân Kiều, am hiểu phong tục
tập quán dân tộc mình nay gần bảy mươi tuổi. Ông quả quyết: “Có chiếc
lá anăng thật đấy. Chính tôi từng dùng nó, hiệu quả thần kỳ”, ông Chư
cười khà khà. Nhưng khi tôi nhờ ông dẫn đường đi tìm lá anăng, ông Hồ
Chư lại lắc đầu: “Ông cụ cho tôi chiếc lá đã vào Tây nguyên lâu rồi. Bây
giờ không biết hỏi ai”.
Gian nan tìm kỳ hoa dị thảo
Dò
hỏi mãi rồi đến một ngày, người quen sống ở xã Húc Nghì (huyện Đakrông,
Quảng Trị) gọi điện cho tôi: “Em đã dò hỏi nhiều người, họ nói ở bản
Cợp còn một ông già biết chiếc lá anăng. Em nhờ người thuyết phục, ông
ấy đã nhận lời sẽ dẫn đường cho mình. Nhưng đi bộ lên đó gần cả ngày
đường. Anh sắp xếp nhanh lên”. Thu xếp công việc, mấy hôm sau tôi xách
balô lên đường trực chỉ hướng tây Quảng Trị.
Sáng sớm, tôi và
Sinh (cậu thanh niên ở Húc Nghì) lên đường sau một đêm ngủ lại vùng cao
trong sự thấp thỏm. Đường lên bản Cợp cứ ngược dốc mà đi. Sinh cho biết:
“Ông già đó tên Hồ Pơ, đòi phải có lễ cúng giàng một con gà, một chai
rượu.

Vào bản mình mua gà cũng được, còn rượu em đã chuẩn bị sẵn. Vậy là
yên tâm rồi”. Chúng tôi đến bản Cợp khoảng 2g chiều và tìm hỏi nhà ông
Hồ Pơ. Bản nằm sâu giữa núi rừng, không mấy khi có khách người Kinh nên
thấy chúng tôi, người lớn trẻ nhỏ đều ùa ra.
Họ nói ông già Hồ
Pơ mới đi khỏi nhà ngày qua.Tai tôi như muốn ù lên. Cuối cùng đến nhà
của ông thì con cháu cho biết ông mới đi thăm bà con bên nước Lào hôm
trước và cũng không biết khi nào về. Tôi ngồi phịch xuống đất, người rã
rời, mệt và thất vọng không biết để đâu cho hết.
Lại một đêm nữa
ngủ giữa rừng sâu. Đêm nằm vắt tay lên trán nghĩ đến chuyện sẽ quay lại
một ngày gần nhất. Vừa nghĩ vừa chắc lưỡi tiếc nuối. Nửa tháng sau, Sinh
báo tôi ông già đã mất.
Đã tìm thấy lá anăng
Dần
dà dò hỏi và qua đồng nghiệp, tôi mới được biết có ông bác sĩ tên Dương
Quát là người tìm thấy lá anăng hiện ở tại thành phố Đông Hà (Quảng
Trị). Tôi gọi điện thoại cho ông với tâm trạng không mấy hi vọng thì
được trả lời: ”Đúng là tôi đã tìm thấy lá anăng!”.
Tôi mừng như
bắt được vàng, nhưng khi xin gặp ông để tìm hiểu thì ông lại nhất mực từ
chối: “Chỉ vì tôi không muốn phổ biến thông tin về loại lá này nữa, vậy
thôi”.Tôi chưng hửng nhưng kiên trì thuyết phục và rốt cuộc ông Quát
đồng ý tiếp tôi.
Bác sĩ Dương Quát tuổi đã ngoài 70, nguyên là
chủ nhiệm Ủy ban Dân số và kế hoạch hóa gia đình tỉnh Quảng Trị, hiện là
chủ tịch Hội bảo trợ trẻ em tàn tật và nạn nhân chất độc da cam của
tỉnh này.
Ông Quát cho biết những năm kháng chiến ở rừng, ông có
nghe nói đến một loại lá cây rừng kỳ diệu trên dãy Trường Sơn của đồng
bào thiểu số. Nhưng chỉ nghe vậy, còn sự thật thế nào thì ông cũng không
rõ.
Thế rồi khi nhận công tác chuyên trách dân số, bác sĩ Quát
mới có điều kiện tìm hiểu cụ thể hơn. Đúng là có chiếc lá tránh thai,
nhiều già làng đã khẳng định chắc chắn như vậy. Nhưng để được mắt thấy
tai nghe là cả một câu chuyện dài rắc rối, ly kỳ.
Cuối cùng bằng
tâm huyết và uy tín của mình cùng anh em đồng đội, ông Quát đã lấy được
cây anăng sau khi mang lễ vật tươm tất gồm một con heo to tướng, rượu
và gần một tạ gạo để già làng cúng giàng xin phép được nhổ cây thiêng ở
núi. Ông Quát đem được cây anăng về xuôi như đem một kho báu sau biết
bao huyền thoại lưu truyền. Chuyện đã qua từ hơn mười năm trước.
Tôi
nóng ruột xin phép bác sĩ Quát cho được mắt thấy tay sờ chiếc lá huyền
bí mà mình đã bao ngày cất công tìm kiếm. Ông dẫn tôi lên sân thượng.
Chậu cây anăng hiện ra trước mắt: “Ôi, anăng đây rồi”. Tôi hồi hộp ngồi
xuống nâng niu chiếc lá. Nó là một loại cây họ lan được trồng trong
chậu. Đơn giản vậy thôi mà cứ ngỡ như là cổ tích.
Giấc mơ anăng
Ông
Quát cho hay sau khi tìm thấy và đưa được cây anăng về, ông đã bắt tay
nghiên cứu công dụng của nó. Công việc của ông ngày ấy được tỉnh và cả
ngành dân số trung ương ủng hộ. Ông Mai Kỷ, lúc ấy là bộ trưởng - chủ
nhiệm Ủy ban Dân số - kế hoạch hóa gia đình quốc gia, đã duyệt kinh phí
100 triệu đồng cho bác sĩ Dương Quát nghiên cứu.
Ông Quát đã thử
nghiệm tác dụng của thuốc được điều chế từ lá này trên các cặp chuột
bạch tại Trường đại học Y khoa Huế. Chiếc lá tránh thai cho hiệu quả
thật sự. Tiếp đó, ông Quát đã cho hàng chục cặp vợ chồng tự nguyện thử
biện pháp tránh thai từ lá anăng, cũng thành công.
Thế nhưng công
trình nghiên cứu của bác sĩ Dương Quát phải dừng lại nửa chừng chỉ vì
thiếu kinh phí. Để hoàn thiện công trình nghiên cứu nhằm áp dụng rộng
rãi, đòi hỏi phải qua nhiều giai đoạn; phải có kinh phí, có sự vào cuộc
đánh giá nghiêm túc của các nhà khoa học về tác dụng, về các biến chứng
có thể xảy ra từ viên thuốc tránh thai anăng.
Đến lúc đó dường
như không mấy ai mặn mà với chiếc lá tránh thai thoạt nghe có vẻ hoang
đường ấy nữa. Và câu chuyện về chiếc lá đang hay bỗng dưng dang dở. Kể
chuyện này, ông Quát có vẻ buồn vì tâm huyết cả đời người đã không toại
nguyện.
Cũng có những người nước ngoài ngỏ lời muốn ông chuyển
nhượng chiếc lá cùng những bí mật của nó với giá cao, nhưng ông lắc đầu
từ chối. Ông bảo không lẽ tâm lực bao năm của mình lại giao cho người
nước ngoài sở hữu.Vậy là viên thuốc tránh thai từ chiếc lá anăng vẫn chỉ
là mơ ước.
HUYỀN BÍ VÂN KIỀU